Hout als bouwmateriaal: eigenschappen en duurzaamheid

Hout is een van de oudste natuurlijke bouwmaterialen; het wordt al duizenden jaren gebruikt voor de bouw van huizen en andere bouwwerken. Hout heeft nu eenmaal veel positieve eigenschappen: houten gebouwen kunnen snel worden opgetrokken en hebben een menselijke, vriendelijke uitstraling. Het is niet zonder reden dat hout de reputatie heeft een bijzonder milieuvriendelijk bouwmateriaal te zijn. In dit artikel leest u hoe duurzaam hout als bouwmateriaal daadwerkelijk is, en welke voor- en nadelen het heeft.

Het bouwmateriaal hout: de voordelen

Dankzij zijn uitstekende bouweigenschappen kan hout niet alleen worden gebruikt voor de bouw van nieuwe woningen, maar ook bijvoorbeeld voor het toevoegen van verdiepingen aan bestaande woningen. Het materiaal is erg sterk en heeft tegelijkertijd een gunstige sterkte-gewichtsverhouding. Dit betekent dat hout lichter is dan staal bij hetzelfde draagvermogen en bijna dezelfde druk aankan als beton. Ook is hout erg elastisch. Het maakt het daarnaast mogelijk dat bouwelementen in hoge mate worden geprefabriceerd, zodat bouwprojecten doeltreffend en snel kunnen worden uitgevoerd.

Bovendien is hout in vergelijking tot andere bouwmaterialen gemakkelijk om mee te werken: er is niet per se een dure timmermansuitrusting zoals een cirkelzaag of een houtfrees voor nodig –  met eenvoudiger houtbewerkingsgereedschap zoals een handzaag, beitel en schaaf kan ook het nodige werk worden verzet. Bovendien is hout, vooral als het regelmatig wordt onderhouden, weerbarstig en gaat het erg lang mee.

Houtderivaten en hun eigenschappen

In tegenstelling tot massief hout, dat een natuurlijke en hernieuwbare grondstof is, worden houtderivaten industrieel vervaardigd. Ze bestaan uit houtsnippers die worden samengeperst en meestal met lijm bij elkaar worden gehouden. Hoe kleiner de houtsnippers zijn, hoe meer de isolerende eigenschappen en de oppervlaktekwaliteit van het materiaal toenemen, maar tegelijk neemt de sterkte af. Deze kan echter weer verhoogd worden door meer lijmstoffen toe te voegen.

Er worden vooral chemische stoffen gebruikt als lijmstof, bijvoorbeeld kunstharsen die formaldehyde bevatten, maar ook brandvertragers of houtbeschermingsmiddelen. Als deze chemische middelen in het materiaal zitten, is het niet duurzaam. Alternatieven die beter zijn voor het milieu en de gezondheid, zoals kunststoffen op biologische basis, worden ontwikkeld, maar zijn nog niet erg wijdverbreid.

 In het algemeen onderscheidt men de volgende houtderivaten:

Directe houtderivaten:
• Worden gemaakt van massief hout
• Worden geproduceerd in de vorm van stokken, platen of panelen

Spaanplaten:
• Gemaakt van massief hout en zaagresten in combinatie met additieven of kunstharslijmen
• Worden samengeperst onder druk en hitte
• Maken het grootste deel uit van de houtderivaten op de markt

Houtvezelstoffen:
• Worden gemaakt van bijproducten uit de houtzagerij, hout en houtachtige plantenvezels (bijv. koolzaad, vlas)
• Worden tot één vaste massa geperst met behulp van hun eigen bindend vermogen of door het toevoegen van lijm

Is hout daadwerkelijk duurzaam als bouwmateriaal?

Bomen zetten CO₂ om in zuurstof, en zijn daarom essentieel voor het leven op deze planeet. Alsin het kader van de houtteelt voldoende nieuwe bomen worden geplant, kan dit in sommige gevallen een positieve bijdrage leveren aan het klimaat. In tegenstelling tot veel andere bouwmaterialen is massief hout 100% biologisch afbreekbaar en een natuurlijke, hernieuwbare grondstof: het kan een positieve ecologische balans hebben. Toch kan hout als bouwmateriaal niet zomaar als klimaatneutraal of milieuvriendelijk worden omschreven. Bouwen met hout kan het milieu in feite meer schaden dan het helpen behouden – afhankelijk van waar en hoe de grondstof wordt gewonnen. Hout mag alleen als duurzaam bouwmateriaal worden beschouwd onder de volgende voorwaarden:

1. Wanneer het regionaal wordt geproduceerd en de transportwegen kort zijn, wordt de uitstoot van extra CO2 vermeden
2. Wanneer de bossen, waaruit het hout wordt gewonnen, op duurzame wijze worden herbebost onder de volgende voorwaarden:

• Er worden alleen inheemse boomsoorten geplant
• Niet alle bomen worden tegelijk geveld, zodat de bomen verschillende groeihoogten hebben – dit biedt bescherming tegen externe milieufactoren en is een belangrijke voorwaarde voor de levensbasis van diverse diersoorten
• Het gebruik van pesticiden voor ongediertebestrijding wordt vermeden
• Er wordt niet meer hout gekapt dan er weer aan kan groeien

Bossen zijn belangrijke klimaatregelaars

Bossen zijn complexe, zelfregelende ecosystemen – de biodiversiteit van dieren, planten en schimmels is op elkaar afgestemd en bevindt zich in een evenwicht. Na de oceanen oefenen de bossen de belangrijkste invloed uit op het klimaat, omdat zij een regulerend effect hebben op de mondiale zuurstofbalans en de habitat zijn van talloze levensvormen.

In het geval van niet-natuurlijke, commerciële bossen is het ecologische evenwicht regelmatig verstoord, afhankelijk van hoe drastisch de menselijke ingrepen zijn. Monoculturen, uitheemse boomsoorten en intensief beheer dat alleen op winst gericht is, kunnen verstrekkende gevolgen hebben:

• Niet alleen stamhout, maar ook resthout en belangrijke voedingsstoffen die het ecosysteem nodig heeft voor de humusvorming, worden vaak van de bosbodem verwijderd: dit leidt tot een gebrek aan voedingsstoffen voor jonge bomen.
• Bovendien kunnen plagen zich vermenigvuldigen, omdat hun natuurlijke vijanden uitsterven door de teelt van uitheemse boomsoorten en het gelijktijdig kappen van alle bomen.
• Als pesticiden gebruikt worden om ongedierte te bestrijden, hebben ze een schadelijk effect op de bomen, de lucht en de andere bosbewoners.

Geliefd, maar niet duurzaam: tropisch hardhout – en de alternatieven

Bijna de helft van alle landorganismen op deze planeet leven in tropische regenwouden. Als gevolg van drastische ontbossing verliezen talloze dieren en mensen hun bestaansgrond, en steeds meer soorten verdwijnen voorgoed van de aarde.

Bovendien wordt tropisch hout vaak illegaal gekapt: de grootste boosdoeners zijn grote houtbedrijven die vaak zonder toestemming grote stukken bos rooien, zelfs in beschermde gebieden. Daarbij worden bedreigde boomsoorten gekapt, vindt op grote schaal belastingontduiking plaats, worden douanerechten niet betaald of worden goederen valselijk aangegeven om het kappen van verboden hout te verhullen.

Wanneer tropisch hout als bouwmateriaal wordt geïmporteerd, liften dierlijke en plantaardige plagen uit deze regio’s zoals kevers of schimmels vaak mee. Deze vormen een bedreiging voor inheemse boomsoorten, omdat ze niet tot het plaatselijke ecosysteem behoren en dus geen natuurlijke vijanden hebben. Zo verspreiden ze zich ongehinderd en kunnen ze vaak alleen met giftige chemicaliën worden bestreden. Bovendien wordt door de lange transportroutes van tropisch hout een enorme hoeveelheid CO₂ uitgestoten.

Als u de positieve eigenschappen zoals de weerbarstigheid, duurzaamheid en esthetiek van tropisch hout op prijs stelt, dan zijn er gelukkig duurzame, regionale alternatieven beschikbaar:

De houtmarkt is onderhevig aan fluctuaties

De populariteit van hout als bouwmateriaal voor de bouw neemt al jaren toe. Discussies over duurzaam bouwen en klimaatbescherming maken de grondstof steeds interessanter voor bouwers, architecten en ingenieurs. De vraag naar hout als bouwmateriaal neemt niet alleen in Nederland toe, maar ook internationaal. Dit zorgt voor sterke prijsstijgingen op de markt voor hout.

In het algemeen is de houtmarkt niet erg stabiel. Nationale en internationale ontwikkelingen hebben een sterk effect op de prijs en de beschikbaarheid van hout als bouwmateriaal. Denk hierbij aan oorlogen, plagen, bosbranden en internationale handelsconflicten. Dit maakt hout een product dat soms schaars is, en waarvan de prijs aan schommelingen onderhevig is. Hier dient u rekening mee te houden wanneer u op lange termijn in hout als bouwmateriaal wilt investeren.

Veelgestelde vragen over hout als bouwmateriaal

Bron afbeelding:
© gettyimages.de– Filmfoto, IPGGutenbergUKLtd, Steve Dunning