Inhoud
Duurzaam bouwen is een van de centrale thema’s als het gaat om de planning van de binnensteden en grootstedelijke gebieden van de toekomst: in het kader van de opwarming van de aarde en de klimaatcrisis is het belangrijker dan ooit om de effecten van bouwprojecten op ecosystemen en het milieu zo gering mogelijk te houden. Dat betreft niet alleen het bouwen zelf, maar ook het aansluitende gebruik van de gebouwen – hetzij als woon- of bedrijfsgebouw.
Wij laten u weten welke aspecten er zijn bij duurzaam bouwen, welke concrete voordelen ermee samengaan en welke mogelijkheden er zijn om gebouwen duurzaam te bouwen.
Wat is duurzaam bouwen en welke doelen worden ermee bereikt?
Duurzaamheid in de bouw is er in eerste instantie op gericht om het milieu en natuurlijke hulpbronnen te beschermen. Dit beperkt zich niet alleen tot de bouwfase, maar heeft betrekking op de volledige levenscyclus van een gebouw: het heeft uiteindelijk weinig zin als een gebouw volledig uit hernieuwbare grondstoffen bestaat, maar slechts een paar jaar kan worden gebruikt of een ontoereikende energiebalans heeft.
Bovendien zijn er bij duurzaam bouwen niet alleen ecologische, maar ook economische en sociaal-culturele aspecten, die net zoveel gewicht in de schaal leggen: idealiter moet u evenveel rekening houden met deze afzonderlijke dimensies bij het plannen en realiseren van nieuwbouw- en renovatieprojecten:
| Dimensies van duurzaam bouwen | Doel | Implementatie |
|---|---|---|
| Ecologische dimensie | • Milieu- en soortenbescherming • Minimale impact op het ecosysteem | • Verantwoordelijk gebruik van hernieuwbare grondstoffen en natuurlijke hulpbronnen • Gebruik van recyclebare of natuurlijk afbreekbare grondstoffen |
| Economische dimensie | • Reduceren van de bedrijfskosten en verbetering van de economische efficiëntie | • Duurzame bouwmaterialen en technologieën • Energie-efficiënte verwarming en warmwatervoorziening • Energie-nul of energieleverend • Energie-efficiënte isolatie (warmte-isolatie en hitteschild door groen op het dak en aan de gevel) • Regenwatermanagement (als water voor huishoudelijk gebruik) • Natuurlijke luchtstromen in gebouwen ter vervanging van airconditioning |
| Sociaal-culturele dimensie | • Verbetering van de levenskwaliteit, zowel in het gebouw als in de binnensteden en grootstedelijke gebieden | • Veilige, functionele en ergonomische vormgeving d.m.v. groene architectuur • Groen aan gevels en op daken voor klimaatneutraal wonen en verbetering van de luchtkwaliteit in de binnensteden |
Ecologisch of alternatief bouwen is al onderwerp van gesprek in de architectuur sinds de jaren 70. Tot op heden stond voornamelijk de impact van bouwprojecten op het milieu en ecosystemen in het middelpunt. Er is daarbij nog weinig rekening gehouden met economische en sociaal-culturele aspecten. Die hebben pas hun intrede gedaan bij het concept van duurzaam bouwen.
Welke mogelijkheden zijn er om milieuvriendelijk te bouwen?
De eisen die in de toekomst aan gebouwen gesteld gaan worden zijn hoog: om daadwerkelijk duurzaam te bouwen moeten van begin af aan het grondstof- en energieverbruik in het middelpunt staan. Hierbij is het zaak om zowel voor de grondstoffen als bouwmaterialen en de energievoorziening van het gebouw milieuvriendelijke opties te vinden.
1. Geschikte bouwmaterialen voor duurzaam bouwen
Om duurzaam te bouwen is het belangrijk dat de bouwmaterialen uit natuurlijke en hernieuwbare hulpbronnen bestaan. Daaronder vallen onder andere hout, leem, zand en kalk, maar ook isolatiematerialen van hennep, wol of houtvezels.
Dat is nog niet voldoende: de gebruikte bouwmaterialen moeten op milieuvriendelijke wijze worden geproduceerd of verwerkt. Ook moeten ze in voldoende mate aanwezig zijn of zich in ieder geval sneller hernieuwen dan ze worden verbruikt. Factoren als levensduur, transportroutes en recycling spelen eveneens een rol bij de duurzame winning van grondstoffen. In het ideale geval komen de benodigdheden voor een bouwproject uit de regio, hebben ze een lange levensduur en kunnen ze bij een mogelijke ontmanteling van een gebouw opnieuw als bouwmateriaal worden gebruikt.
2. De energiebalans voor duurzame gebouwen
Een belangrijk aspect van de duurzaamheid van een gebouw is een klimaatneutrale energievoorziening. Aan de ene kant moet het energieverbruik in vergelijking tot oudere gebouwen aanzienlijk omlaag – onder meer door betere isolatie. Aan de andere kant moeten er voorwaarden worden gecreëerd waardoor het gebouw zelf energie kan opwekken – onder andere met zonnepanelen. Idealiter wordt hiermee over het gehele jaar gezien precies net zoveel of zelfs meer energie opgewekt als voor het totale gebruik van het gebouw nodig is. Hierbij zijn duurzame gebouwen in twee verschillende klassen voor een optimale energie-efficiëntie in te delen:
- Energienota-nul: de energiebehoefte wordt volledig gedekt door de energie die door het gebouw wordt opgewekt.
- Energieleverend: de hoeveelheid opgewekte energie is hoger dan voor eigengebruik van het gebouw nodig is.
Om een autarkische energiewinning en -verzorging te garanderen moet de architectuur van een duurzaam gebouw aan speciale eisen voldoen:
• Stevige spouwisolatie en driedubbel glas (HR+++)
• Compacte constructie en het vermijden van thermische of warmtebruggen
• Grote ramen en daken gericht naar het zuiden voor optimaal gebruik van de zon
• Zonnepanelen op het dak en aan de gevel of als transparante module op ramen voor de opwekking van zonne-energie.
• Grotendeels luchtdichte constructie maakt het terugwinnen van warmte mogelijk
• Lucht- en waterverwarming door middel van bijvoorbeeld zonne-energie of aardwarmte
• Binnenin een open constructie voor optimale luchtcirculatie
Bouwmaterialen die zeer goed isoleren of warmte vasthouden en tevens een compacte constructie hebben, houden het warmteverlies op een laag niveau. Tegelijkertijd moet de architectuur de optimale inzet van verschillende energie-opwekkende installaties als zonnepanelen en warmtepompen ondersteunen.
3. Een park op het dak – groene architectuur
Bij groene architectuur of groen bouwen gaat het erom woestijnen van beton in de binnenstad te vermijden of met groen op te fleuren: in plaats van aparte planten per balkon is er een grootschalige hoeveelheid groen op het dak en aan de gevel als integraal onderdeel van de architectuur. Dat zorgt niet alleen voor vrolijke kleuren, maar helpt ook aanwijsbaar het klimaat en de woonkwaliteit in de steden te verbeteren:
• Schaduw in de zomer, isolatie in de winter
• Opslag van regenwater
• Verdamping zorgt voor aangename luchtvochtigheid
• Lagere omgevingstemperatuur
• Reiniging van de lucht, omdat CO2 wordt omgezet in zuurstof
• Geluidsdemping en meer privacy
• Leefruimte voor vogels en insecten
• Ontspannend effect op omwonenden
De bevordering en certificering van duurzame gebouwen
De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) ondersteunt duurzaam en milieuvriendelijk bouwen, onder meer met de volgende programma’s:
- Het NESK voor het energieneutraal maken of bouwen van scholen en kantoorgebouwen. In het kader van de NESK geeft de RVO praktijkvoorbeelden van duurzame kantoren in Nederland. Daarbij wordt ingegaan op het proces, de techniek en de financiering. Ook wordt aandacht besteed aan de succesfactoren en leeraspecten.
- Het MIA en Vamil bieden fiscale voordelen voor ondernemers bij het investeren in bedrijfsmiddelen en technieken die minder belastend zijn voor het milieu. Deze zijn opgenomen in de Milieulijst. Om gebruik te maken van één van deze twee regelingen dient u een aanvraag in te dienen bij het RVO.
Veelgestelde vragen over duurzaam bouwen
Duurzaam bouwen houdt rekening met de ecologische, economische en sociaal-culturele aspecten van de levenscyclus van een gebouw. Dit betekent dat gebruik wordt gemaakt van hernieuwbare en recyclebare grondstoffen, energie-efficiënte installatietechniek en groene architectuur. Alle aspecten vloeien van begin af aan samen in de planning en beïnvloeden de materiaalkeuze, constructie en vormgeving van een bouwproject.
Een spaarzame en verantwoordelijke omgang met natuurlijke hulpbronnen en de reducering van energieverbruik zijn goed voor het milieu. Tegelijkertijd dalen de bedrijfskosten – verwarming, airconditioning, elektra en warm water – aanzienlijk en stijgt op de lange termijn de woon- en levenskwaliteit in de steden.
De grootste uitdaging is de financiering, want de kosten voor de planning en het bouwen zijn in vergelijking tot traditionele manieren van bouwen relatief hoog. Om een gebouw daadwerkelijk duurzaam te bouwen is een grote investering nodig, die op de lange termijn wel voor een duidelijke besparing op de bedrijfskosten zorgt.
Bron afbeelding:
© gettyimages.de – gpointstudio
